Perfekcjonista – na temat perfekcjonizmu ciąg dalszy
Źródła perfekcjonizmu
W przypadku perfekcjonizmu, podobnie jak ma to miejsce w wielu innych problemach psychologicznych, nie da się wskazać jednego źródła. Starając się ustalić przyczynę perfekcjonizmu napotykamy na odwieczny dylemat psychologii –„ geny czy środowisko?”. Najprawdopodobniej jedno i drugie odgrywa rolę w powstawaniu perfekcjonizmu. Za genetyczne źródła można uznać te najbardziej biologiczne uwarunkowania osobowości człowieka, a więc jego temperament. Środowiskowe źródła perfekcjonizmu to przede wszystkim wychowanie i indywidualne doświadczenia każdego człowieka w procesie jego rozwoju, podczas którego kształtuje się jego osobowość.
Nadmiernie wymagania rodziców
Dziecko wychowywane przez rodziców, którzy stawiają mu nierealne wymagania w dużym stopniu jest narażone na wykształcenie w sobie perfekcjonizmu. Czasem tacy rodzice sami są perfekcjonistami (być może ich rodzice również stawiali im nadmierne wymagania i byli perfekcjonistami). Rodzice – perfekcjoniści najczęściej są bardzo zaangażowani w rozwój dziecka. Bardzo poważnie traktują jego przyszłość zawodową i starają się zadbać o to, aby w pełni wykorzystało swój potencjał.
Przesadna kontrola dziecka
Problemem jest sposób w jaki to robią – przede wszystkim nieustannie kontrolując i oceniając dziecko. Dziecko w swojej nieprzewidywalności niszczy uporządkowany i rządzący się stałymi i surowymi regułami świat perfekcjonistycznego rodzica. Perfekcjonistyczni rodzice najczęściej nie oceniają realnie możliwości dziecka lub też nie dostrzegają jego prawdziwych talentów czy predyspozycji. Czasem zmuszają dziecko do robienia rzeczy, które są dla niego zbyt trudne i bardzo frustrujące. W innej sytuacji mogą na dziecku wywierać presję, aby zajmowało się rzeczami mało dla niego interesującymi, które nie pokrywają się z jego predyspozycjami i zainteresowaniami.
Krytykowanie dziecka
Krytyka dziecka ze strony perfekcjonistycznych rodziców wyrasta najczęściej z ich oczekiwań sukcesów oraz niewiedzy i nieumiejętności docenienia wysiłków dziecka wkładanych w osiąganie tych sukcesów. Na pierwszy plan wysuwają się osiągnięcia, a nie proces osiągania. Czasem krytyka jest bezpośrednia, w stylu komentarzy: „Tylko czwórka? Stać cię na piątkę!”. Innym razem przybiera postać bardziej subtelnych sygnałów niezadowolenia, np. gestów czy wyrazu twarzy bądź też komentarzy porównujących w rodzaju: „Jakie oceny dostały inne dzieci w klasie?”. W dziecku narasta wtedy poczucie winy i poczucie bycia gorszym, ponieważ bez względu na jego wysiłki wkładane w zrealizowanie oczekiwań rodzica, nie są one dla tego rodzica wystarczające.
Koncentracja wyłącznie na osiągnięciach dziecka
Bycie dumnym z osiągnięć dziecka jest zupełnie naturalne. Problemem jest obsesja rodziców na punkcie osiągnięć dziecka i oczekiwanie od niego zrekompensowania ich własnych frustracji i braków, np. akceptacji i uwagi ze strony rodziców w ich dzieciństwie. Dziecko jest wtedy traktowane jak pewnego rodzaju projekt.
Od dzieciństwa do dorosłości
Dorosły perfekcjonista to osoba, która uwewnętrzniła wygórowane standardy i surowy krytyczny głos rodziców, opiekunów czy innych ważnych dla niego osób z okresu jego dzieciństwa. Nosi w sobie bardzo wysokie wymagania wobec siebie, które często są ponad jego możliwości. Rezultatem wychowywania w atmosferze krytyki za niewystarczające osiągnięcia jest silna tendencja do krytykowania, a nawet karania siebie w życiu dorosłym. Rolę nadmiernie wymagającego, surowego i krytycznego rodzica z dzieciństwa przejmuje w życiu dorosłym wewnętrzny rodzic, który jest równie, a często jeszcze bardziej wymagający, krytyczny i karzący.
Wzmacnianie perfekcjonizmu we współczesnej kulturze
Współcześnie można zaobserwować szeroko propagowane w mediach podejście zachęcające, a nawet obiecujące osiągnięcie ideału. Kulturowe naciski na osiągnięcie doskonałości obecne są powszechnie w reklamie, telewizji, kinach i gazetach. Z różnych stron jesteśmy zasypywani poradami jak osiągnąć idealne ciało, a nawet wieczną młodość. Na okładkach kolorowych pism zobaczyć można celebrytów, których uroda jest bez najmniejszej skazy, a ich ciała wyglądają jak gdyby nie podlegały naturalnym procesom starzenia. Wymienione zjawiska i procesy sprawiają, że współczesny człowiek żyje w przeświadczeniu, że osiągnięcie ideału jest możliwe, a perfekcjonizm jest pożądaną postawą gwarantującą sukces.
Związek perfekcjonizmu z odkładaniem spraw na później i niezdecydowaniem
Perfekcjoniści wykazują tendencje do odkładania spraw na później, tj. do tzw. prokrastynacji. Dotyczy to przede wszystkim perfekcjonizmu zorientowanego społecznie, tj. związanego z nastawieniem na oceny i oczekiwania innych osób. Takie osoby chcą wykonać zadanie w sposób idealny, ponieważ w ich przekonaniu tylko wtedy uzyskają akceptację. Perfekcjonista może odczuwać silny lęk przed niepowodzeniem, ponieważ przewiduje, że efekty jego działania w rzeczywistości nie będą idealne i budzące podziwu. To prowadzi do odkładania na później zajęcia się daną sprawą czy zadaniem. Czasem perfekcjonista nie podejmuje w ogóle działania lub porzuca je w trakcie jego wykonywania.
Perfekcjonizm wiąże się także z problemami z podejmowaniem decyzji. Trudności w podjęciu decyzji nasilają się najczęściej wraz ze zwiększeniem się możliwości wyboru, ponieważ perfekcjonista poszukuje najlepszej ze wszystkich dostępnych opcji, a nie opcji „wystarczająco dobrej”.
Perfekcjonizm a niektóre zaburzenia psychiczne
Zaburzenie obsesyjno – kompulsyjne
Perfekcjonizm w swojej skrajnej formie może się przejawiać w postaci zaburzeń obsesyjno – kompulsyjnych (OCD). Istotą tego zaburzenia są niechciane, powracające myśli oraz powtarzanie różnych czynności, np. sprawdzania czy liczenia po to, aby zredukować niepokój wywołany obsesyjnymi myślami. Czasem występują wyłącznie myśli obsesyjne bez natrętnych czynności. Osoba z tego rodzaju zaburzeniem powtarza bądź też sprawdza różnego rodzaju czynności, dążąc do idealnego ich wykonania za pomocą określonego sposobu czy też liczby powtórzeń. Osiągnięcie ideału okazuje się niemożliwe, co w dłuższej perspektywie jeszcze bardziej wzmaga niepokój i nasila objawy. Celem takich rytualnych zabiegów jest uzyskanie pełnej kontroli nad otoczeniem, ale przede wszystkim nad światem wewnętrznym, tj. niechcianymi, nieprzyjemnymi myślami i uczuciami.
Obsesyjno – kompulsyjne zaburzenie osobowości
Perfekcjonizm jako cecha osobowości obok nasilonej potrzeby kontroli, braku elastyczności oraz nadmiernej troski o ład i porządek jest podstawowym kryterium rozpoznawania obsesyjno – kompulsywnego zaburzenia osobowości (wg. klasyfikacji ICD – 10 nosi ona nazwę osobowości anankastycznej). Przejawem perfekcjonizmu w przypadku tego zaburzenia jest m.in. przesadne skupianie uwagi na szczegółach, które utrudnia bądź uniemożliwia realizowanie celów. Tendencja ta wyrasta z wygórowanych wymagań, które taka osoba ma wobec siebie samej.
Depresja
Perfekcjonizm jest również czynnikiem ryzyka dla depresji. Ma to związek z trudnościami w sprostaniu własnym wymaganiom wobec siebie i reakcjami na postrzegane niepowodzenie. Istotną rolę w mechanizmach powstawania depresji w związku z perfekcjonizmem odgrywają zniekształcenia poznawcze omówione w poprzednim artykule. 12 błędów w myśleniu, które najczęściej popełniamy
Można wskazać również na związki perfekcjonizmu z innymi zaburzeniami psychicznymi, jak chociażby zaburzeniami odżywiania, w tym w szczególności bulimią i anoreksją oraz zaburzeniami lękowymi. Na potrzeby tego artykułu przedstawienie tych zależności zostało ograniczone do powyższych trzech krótkich opisów.
Kilka strategii radzenia sobie z destrukcyjnym perfekcjonizmem
Poniżej przedstawionych zostało kilka zaleceń pomocnych w radzeniu sobie z perfekcjonizmem. Są to ogólne wskazówki, które nie zastąpią profesjonalnej psychoterapii.
W poradzeniu sobie z perfekcjonizmem pomocne może być:
- Wyznaczanie sobie realnych celów, które są możliwe do osiągnięcia w określonym czasie.
- Wyznaczanie kolejnego celu dopiero po zrealizowaniu poprzedniego.
- Rozkładanie celu na mniejsze części i realizowanie go stopniowo – metoda małych kroków.
- Odróżnianie wysiłku od rezultatów. Uświadomienie sobie, że rezultat nie zawsze odzwierciedla wysiłek włożony w jego osiągnięcie. Uznanie faktu istnienia czynników, które znajdują się poza kontrolą i wpływem.
- Obniżenie standardów wykonania zadania. Nie wszystkie zadania nie muszą być wykonane na 100%. Zadanie może być wykonane np. na 80% możliwości i może stanowić okazję do zaobserwowania, że nieidealne wykonanie zadania nie powoduje odrzucenia ani obniżenia wartości w oczach innych ludzi.
- Skupianie się na teraźniejszości zamiast rozpamiętywania niepowodzeń z przeszłości i wyobrażania sobie katastrof w przyszłości.
- Zaakceptowanie obecności błędów i niepowodzeń we własnym życiu jako nieodłącznej części życia ludzkiego w ogóle.
Autor artykułu: Dawid Frąckowiak
Więcej na ten temat znajdziesz w:
Beck, A. T., Davis, D. D. i Freeman, A. (2016). Terapia poznawcza zaburzeń osobowości. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Huńczak, M. (2014). Przekleństwo perfekcjonizmu. Dlaczego idealnie nie zawsze oznacza najlepiej. Warszawa: Wydawnictwo Samo Sedno.
Millon, T. i Davis, R. (2005). Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
Yapko, M. (1995). Kiedy życie boli. Zalecenia w leczeniu depresji. Strategiczna terapia krótkoterminowa. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Young, J. E., Klosko, J. S. i Weishaar, M. E. (2015). Terapia schematów. Przewodnik praktyka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kolejne artykuły już wkrótce!
Jeśli oceniasz ten artykuł jako interesujący i przydatny, udostępnij go proszę na Facebook’u za pośrednictwem mojego fanpage’a. Dzięki temu inne osoby będą również miały możliwość go przeczytać. Możesz również polubić mój fanpage, dzięki czemu za każdym razem otrzymasz ode mnie informacje o kolejnych artykułach.
Zapraszam na mój fanpage na Facebook’u https://www.facebook.com/kunowemu oraz na założoną przeze mnie grupę Facebook’u https://www.facebook.com/groups/1138613156185470.
Listę moich kwalifikacji zawodowych, tj. dyplomów ukończenia studiów, zaświadczeń o ukończonych kursach i szkoleniach znajdziesz tutaj: Kwalifikacje.