Gdy czegoś chcesz i nie chcesz jednocześnie czyli o ambiwalencji wobec zmiany
Sprzeczne uczucia, przekonania i motywacje
Słowo „ambiwalencja” pochodzi od łacińskich ambo, które oznacza „obaj” i valens, valentis, które znaczą „silny”. Termin ten oznacza silne, a zarazem sprzeczne uczucia, przekonania lub motywację. W szerokim rozumieniu ambiwalencja wobec zmiany może być postrzegana jako świadomość z jednej strony zalet braku zmiany (status quo) i wad zmiany, a z drugiej strony wad braku zmiany i zalet zmiany.
Ambiwalencja jako część natury ludzkiej
Ambiwalencja nie jest zjawiskiem patologicznym, lecz normalnym i powszechnym, a nawet oczekiwanym. Jest częścią natury ludzkiej od zarania dziejów. Ma miejsce wtedy, gdy czegoś chcesz i jednocześnie tego nie chcesz. To sprawia, że trudno jest tobie zdecydować się. Pojawia się dość często w terapii, która ma pomóc w osiągnięciu zmiany. Osoba zgłaszająca się na terapię ma ambiwalentną postawę wobec zmiany, a co za tym idzie – jej motywacja do terapii może ulegać wahaniom.
Ambiwalencja jako etap procesu zmiany
Psycholog społeczny Kurt Lewin dokonał opisu różnych konfliktów motywacji, jak np. konflikt zbliżanie – unikanie, które sprawiają, że doświadczamy sprzecznych uczuć i w efekcie tego nie podejmujemy działania. Zgodnie z transteoretycznym modelem zmiany (Prochaska i Norcross, 2006) ambiwalencja jest jednym z etapów na drodze do zmiany. Ten etap nazywany jest fazą kontemplacji, podczas którego zastanawiamy się nad zmianą. Ambiwalencja oznacza zatem krok naprzód w stosunku do fazy wcześniejszej, tj. fazy prekontemplacji. Na tym etapie nie mamy najczęściej świadomości problemu i nie bierzemy pod uwagę zmiany. Jeśli więc odczuwasz ambiwalencję, jesteś o krok bliżej do zmiany.
Ambiwalencja = krok na drodze do zmiany
Większość ludzi potrzebujących zmiany ma do niej ambiwalentny stosunek. Dostrzegają zarówno powody do zmiany, jak też powody, aby jej nie wprowadzać. Zatem jednocześnie chcą i nie chcą się zmienić. To normalne i ludzkie doświadczenie. Są też ludzie, którzy potrzebują zmiany (często w oczach innych), ale sami nie dostrzegają powodów, aby wprowadzać zmianę lub dostrzegają ich bardzo niewiele. Czasem są po prostu zadowoleni z istniejącego stanu rzeczy albo też próbowali w przeszłości wprowadzić zmianę, ale zrezygnowali z tego. W przypadku tych ludzi rozwinięcie ambiwalencji wobec zmiany byłoby krokiem naprzód w kierunku zmiany.
Ambiwalencja powodem impasu w procesie zmiany
Ambiwalencja stanowi jednak najczęstszy powód impasu na drodze do zmiany. Gdy palimy papierosy, pijemy za dużo alkoholu lub za mało się ruszamy, to zazwyczaj zdajemy sobie sprawę z negatywnych skutków tych zachowań. Ludzie po przebytym zawale serca z reguły dobrze wiedzą, że powinni rzucić palenie papierosów, regularnie ćwiczyć i stosować zdrowszą dietę. Większość ludzi chorujących na cukrzycę doskonale zna negatywne skutki niedostatecznie dobrego kontrolowania poziomu cukru we krwi. Wszyscy potrafimy wymienić zalety oszczędzania pieniędzy. Mimo to, jakże często inne motywy utrudniają bądź uniemożliwiają nam słuszne postępowanie, nawet jeśli wiemy na czym miałoby ono polegać.
Ryzyko utknięcia w ambiwalencji
Choć ambiwalencja może być bardzo nieprzyjemnym stanem, który powoduje poczucie silnego dyskomfortu (łącznie z obniżeniem nastroju i nasileniem objawów lękowych), to jest w niej też coś przyciągającego. Można w niej utknąć na długi czas i wahać się pomiędzy dwiema możliwościami, dwiema drogami lub dwoma związkami. Robimy krok w kierunku jednej możliwości, a druga możliwość zaczyna wtedy wyglądać jeszcze atrakcyjniej. Im bliżej znajdziemy się jednej możliwości, tym bardziej widoczne stają się dla nas jej wady, a jednocześnie zaczynamy tęsknić za tą drugą. Bardzo często wygląda to tak, że zaczynamy myśleć o powodach do zmiany, potem zastanawiamy się nad powodami do niedokonywania zmiany, aby ostatecznie przestać o niej myśleć.
Przezwyciężenie ambiwalencji
Sposobem na przezwyciężenie, tj. wyjście z ambiwalencji jest wybranie jakiejś drogi i konsekwentne podążanie nią. Pomóc może w tym terapia, podczas której wspólnie z terapeutą możemy m.in. uświadomić sobie oraz przeanalizować powody za i przeciwko zmianie, a także poradzić sobie z wewnętrznym konfliktem pojawiającym się podczas rozważania zmiany.
Autor artykułu: Dawid Frąckowiak
Artykuł został przygotowany na podstawie:
Arkowitz, H, Miller, W. R. i Rollnick, S. (2017). Dialog motywujący w terapii problemów psychologicznych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Miller, W. R. i Rollnick, S. (2014). Dialog motywujący. Jak pomóc ludziom w zmianie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Prochaska, J. O. i Norcross, J. C. (2006). Systemy psychoterapeutyczne. Analiza transteoretyczna. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Psychologii Zdrowia.
Westra, H. A. (2016). Dialog motywujący w terapii zaburzeń lękowych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kolejne artykuły już wkrótce!
Jeśli oceniasz ten artykuł jako interesujący i przydatny, udostępnij go proszę na Facebook’u za pośrednictwem mojego fanpage’a. Dzięki temu inne osoby będą również miały możliwość go przeczytać. Możesz również polubić mój fanpage, dzięki czemu za każdym razem otrzymasz ode mnie informacje o kolejnych artykułach.
Zajmuję się psychoterapią indywidualną osób dorosłych. Pracuję między innymi nad problemami emocjonalnymi, lękiem, trudnościami w relacjach z innymi ludźmi, samotnością, trudnościami w wyrażaniu swoich uczuć i potrzeb, kryzysami egzystencjalnymi oraz tożsamościowymi. Pomagam również osobom, które doświadczyły traumy lub przeżywają długotrwały stres, a także tym, którzy zmagają się z trudnościami w związkach. Uczę jak radzić sobie z sytuacjami stresowymi, stanami przygnębienia i bezradności oraz urazami emocjonalnymi.
Zapraszam na mój fanpage na Facebook’u https://www.facebook.com/kunowemu oraz na założoną przeze mnie grupę Facebook’u https://www.facebook.com/groups/1138613156185470.
Listę moich kwalifikacji zawodowych, tj. dyplomów ukończenia studiów, zaświadczeń o ukończonych kursach i szkoleniach znajdziesz tutaj: Kwalifikacje.